Historia kolonii niemieckiej Zielona Góra – Grünberg

Podczas rozbiorów prawie cały obszar obecnego województwa łódzkiego znalazł się pod panowaniem Prus w nowo utworzonej prowincji Prusy Południowe. Po zajęciu tych terenów zamiarem króla Fryderyka Wielkiego było ich zasiedlenie przez kolonistów niemieckich wyznania protestanckiego. Kolonizacja fryderycjańska była akcją osadniczą zapoczątkowaną przez Prusy na śląsku w połowie XVIII w. (po zwycięstwie nad Austrią w 1741 r.), następnie kontynuowaną na terenach polskich pod zaborem pruskim. W Polsce Środkowej wskutek procesu osadniczego na przełomie XVIII/XIX w. powstała sieć wsi różniących się od polskiego osadnictwa pod względem prawno-własnościowym oraz społeczno-kulturowym i gospodarczym. Kolonie te początkowo były zamieszkałe przez ludność niemiecką, z czasem jednak straciły swój jednolity charakter.

Głównymi motywami tej kolonizacji były aspekty ekonomiczne. Kolonie te miały bowiem zapewnić dochody z podatków, podnieść poziom gospodarki nowej prowincji i ludności. W porównaniu z życiem polskich chłopów warunki dla tych osadników były bardzo korzystne: opłacali oni jedynie czynsz i nie ponosili żadnych innych kosztów feudalnych. Kolonizacja fryderycjańska najbardziej rozwinęła się w centralnej i północno-zachodniej części obecnego województwa łódzkiego na jego terytorium powstało 25 kolonii

Najstarszą kolonią były Brzeziny, pojawiła się ona już w 1792 r., czyli przed ustanowieniem rządów pruskich na tych terenach. Prawie wszystkie pozostałe kolonie założono w latach 1799–1804. Jako ostatnią założono 1804 roku kolonię Zielona Góra. W 1806 r. pojawiły się jeszcze kolonie Wiączyń Górny i Dolny, będące rozszerzeniem kolonii Nowosolna.

Przed napływem mieszkańców do Bukowca i Zielonej Góry rosły tam gęste: dęby, buki, klony, osiki, jesiony i olchy (Kossmann 1942).

Fragmenty Mapy Geometrycznej Hrabstwa Pabianickiego Dziedzicznego Przeświętej Kapituły Katedry Krakowskiej z 1784 r. z uwzględnieniem lokalizacji i nazw późniejszych kolonii fryderycjańskich – Borowej, Bukowca i Zielonej Góry

Jesienią 1804 roku na teren obecnej Zielonej Góry należącej do zaboru pruskiego przybywa grupa 14 niemieckich osadników. Ze względu na złą glebę na zasiedlenie zdecydowało się tylko 8 i osiedliło na północnym brzegu Miazgi. Była to pierwsza kolonia w Kamerze Warszawskiej (lokalny, kolegialny organ administracji publicznej w Królestwie Prus XVIII wieku). W dniu 14 listopada 1804 r. dyrektor Moritz z domeny Łaznów meldował w Kamerze Warszawskiej o przybyciu osadników. Prawdopodobnie ze względu na późną porę roku Moritz zainicjował powołanie ośmiu osadników z własnej mocy i wystąpił o zabezpieczenie dla nich żywności i pieniędzy na chaty. Działania podjęte przez intendenta Moritza zostały ostatecznie zatwierdzone przez Kamerę.  Nowo przybyli musieli najpierw budować prowizoryczne chaty na terenie leśnym, przeznaczonym na nową osadę, aby chronić się przed nadejściem zimy. Pomiary i wyznaczanie działek na terenie przyszłej osady zostało przeprowadzone szybko. Już 14 stycznia 1805 r. Redtel (Kondukteur), któremu powierzono te prace, poinformował, że wzdłuż rzeki Miazgi było 6 stanowisk (jedno o powierzchni 50 akrów, a pozostałe pięć po 45 akrów), oraz 2 działki na drodze z Kurowic do Gałkowa mierzone po 60 akrów każda.

Rząd pruski obiecał im wybudować domy mieszkalne i budynki gospodarcze, wykarczować grunty pod osadę lub wypłacić 1 tys. talarów, jeśli sami wykarczują las. Obietnic tych administracja pruska nie dotrzymała, czy też nie zdążyła zrealizować, przez co mieszkańcy kolonii zostali zmuszeni do wysiłku finansowego i prac przekraczających ich możliwości. Narzekali na mało urodzajny, piaszczysty grunt, brak warunków do utrzymania koni.

Po zwycięskim marszu Napoleona i utworzeniu Księstwa Warszawskiego władze usiłowały podtrzymać osady szwabskie założone w ostatnich latach panowania pruskiego i dokończyć rozpoczęte w nich inwestycje. Tak było np. w kolonii Grünberg (Zielona Góra), która uformowała się ostatecznie dopiero w latach 1809–1810.

Liczba ludności w dawnej kolonii fryderycjańskiej Zielona Góra w latach: 1806, 1827 i 1921

W 1806 roku na terenie Zielonej Góry było 9 domów zamieszkałych przez 56 osób. W 1827 roku liczba domów wzrosła do 21 a ilość mieszkańców do 116. Prawie 100 lat później 1921 roku ludność ogółem w Zielonej Górze wynosiła 313 osób. Z czego osób wyznania protestanckiego 194 i katolickiego 23. Natomiast wg narodowości 46 niemieckiej i 119 narodowości polskiej.

Regularne siedliska kolonii fryderycjańskich na planie Majorat Gałków i części Dóbr Rządowych Pabianice z 1854 r

Widać tu jak precyzyjnie i dokładnie były zaplanowane osady przez pruskich geometrów kolonii fryderycjańskich zatrudnieni w departamencie kamery warszawskiej.

W okresie międzywojennym w Zielonej Górze można dostrzec nieregularny rozwój niwy siedliskowej z obydwóch stron osi komunikacyjnej. Niewielka zabudowa występuje także przy drugiej nowo powstałej drodze w południowej części osady.

Struktury osadnicze wsi Zielona Góra z 1940 r

Główny ciąg komunikacyjny został przedłużony w części północno-zachodniej do Justynowa, a w przeciwnym kierunku do Borowej. Pomiędzy Zieloną Górą a Bukowcem na rzece powstały dwa mosty. Przez długi czas Bukowiec i Borowa pomimo sąsiedztwa nie posiadały połączenia siecią drożną.

Na podstawie informacji prasowych z 1944 roku wynika że tereny Justynowa Hulanki Bedonia i Zielonej Góry uznano jako nieużytki i postanowiono je przeznaczyć pod zalesienie w ramach programu zalesiania powiatu. W tym czasie wiele rodzin zostało przesiedlonych z tych terenów na obszar Gałkowa.